بوشهر، یکی از شهرهای تاریخی و زیبای ایران، در جنوب کشور و در کرانه خلیج فارس واقع شده است. این شهر با فرهنگ غنی، طبیعت بکر و اهمیت استراتژیک، یکی از مقصدهای مهم گردشگری و اقتصادی ایران محسوب میشود. در این مقاله به معرفی کامل بوشهر از جنبههای مختلف پرداختهایم.
استان بوشهر؛ نگین جنوبی ایران
استان بوشهر، هفدهمین استان بزرگ ایران از نظر مساحت، در حاشیهی خلیج فارس واقع شده و مرکز آن بندر بوشهر است. این استان شامل ۱۰ شهرستان، ۲۶ بخش، ۲۹ دهستان، ۴۰ شهر و حدود ۹۱۰ آبادی بوده و دارای ۲۲ جزیره و شبهجزیره است. بوشهر از دو بخش جلگهای و کوهستانی تشکیل شده و پوشش گیاهی آن عموماً ضعیف است.
ویژگیهای جغرافیایی و طبیعی استان بوشهر
ویژگی | توضیحات |
---|---|
موقعیت جغرافیایی | جنوب ایران، حاشیه خلیج فارس |
مساحت | هفدهمین استان بزرگ کشور |
تعداد شهرستانها | ۱۰ شهرستان |
بخشها و دهستانها | ۲۶ بخش و ۲۹ دهستان |
آبوهوا | گرم و خشک، در نوار ساحلی گرم و مرطوب |
جزایر | ۲۲ جزیره و شبهجزیره |
جانوران | خشکیزی و دریاییزی |
در مناطق ساحلی، مجاورت با خلیج فارس باعث افزایش رطوبت و ایجاد پدیدهی شرجی میشود. هرچند این استان گرم و خشک است، در برخی مناطق آن حتی بارش برف نیز گزارش شده است.
تاریخ و فرهنگ استان بوشهر
آثار تاریخی چون معبد ریشهر، کاخ بردک سیاه و بناهای بهجامانده از دورههای عیلامی و بینالنهرین، نشان از قدمت و اهمیت این منطقه در طول تاریخ دارند. مردم بوشهر به مبارزه با استعمار شهرت دارند و ۱۲ شهریور، سالروز شهادت رئیسعلی دلواری، به نام روز ملی مبارزه با استعمار در تقویم ثبت شده است.
اقتصاد و گردشگری بوشهر
بوشهر سومین اقتصاد بزرگ کشور و دارای بالاترین درآمد سرانه در ایران است. مهمترین بخشهای اقتصادی آن عبارتاند از:
- نفت، گاز و پتروشیمی
- نیروگاهها و تأسیسات هستهای
- کشاورزی و شیلات
- صنایع دریایی و معادن
- فعالیتهای تجاری به دلیل موقعیت استراتژیک
در حوزه گردشگری، این استان سواحل زیبا، نخلستانهای مشهور مانند آبپخش، بازارهای سنتی و آثار تاریخی ارزشمندی همچون آرامگاه گورستان صخرهای سیراف، گورستان شغاب و مسجد و گورستان پالمیریان را در خود جای داده است.
زبان و قومیت استان بوشهر
اکثریت مردم استان بوشهر فارسیزبان با گویش بوشهری هستند، اما:
- در شمال استان (گناوه، دشتستان و دیلم) به زبان لری صحبت میکنند.
- در مناطقی چون جزیره شیف، کنگان و عسلویه به زبان عربی سخن میگویند.
از نظر ترکیب جمعیتی، اکثریت مردم فارس بوده و اقلیتهای لر و عرب نیز حضور دارند. ۹۹٪ جمعیت استان پیرو مذهب شیعهاند. نرخ باسوادی در سال ۱۴۰۰ حدود ۹۷٪ بوده که بالاتر از میانگین کشوری است. از مراکز مهم علمی استان میتوان به دانشگاه خلیج فارس و دانشگاه علوم پزشکی بوشهر اشاره کرد.
نام استان بوشهر
نام استان بوشهر برگرفته از نام شهر بوشهر است. گفته میشود «بوشهر» از عبارت بوخت اردشیر به معنی شهر رهایی گرفته شده است؛ شهری که اردشیر در آن به رهایی دست یافت. اعراب این نام را «البوشهر» میخواندند که در گذر زمان به «ابوشهر» کوتاه شد. نخستین اشارههای مکتوب به بوشهر در کتاب معجمالبلدان نوشته یاقوت حموی و فارسنامه ابن بلخی (قرن یازدهم میلادی) دیده میشود.
پیشینه تاریخی بوشهر
قدیمیترین شواهد حضور حکومت در این منطقه به دوران عیلامی بازمیگردد. به گفته جرج کامرون، شهر لیان (نزدیک بوشهر امروزی) در قلمرو پادشاه عیلامی شیلهاک-اینشوشیناک قرار داشته است. این منطقه در آن زمان جزو ایالتی به نام شیریهوم بوده است.
پس از عیلامیان، این منطقه تحت سلطه هخامنشیان قرار گرفت و آثار مهمی چون کاخ بردک سیاه از آن دوران باقی مانده است. در دورههای بعد، حکومت به دست سلوکیان، سپس ساسانیان رسید و بندر باستانی سیراف تا قرن چهارم هجری یکی از مهمترین مراکز بازرگانی ایران بود.
جدول حکومتها و تقسیمات تاریخی بوشهر
دوره تاریخی | حاکمیت / تقسیمبندی | آثار و ویژگیها |
---|---|---|
عیلامی | ایالت شیریهوم | شهر لیان و معبد بازسازیشده |
هخامنشی | داریوش یا کوروش بزرگ | کاخ بردک سیاه |
سلوکی | – | شهر باستانی انطاکیه |
ساسانی | پارس (استان ساسانی) | بندر سیراف |
عباسی | ایالت فارس | ذکر شده در نقشههای تاریخی |
صفویه | فارسستان | بخشی از ایالات جنوبی ایران |
تغییرات تقسیمات کشوری
بر اساس منابع تاریخی، بوشهر در دورههای مختلف جزو تقسیمات بزرگتری چون ایالت فارس بوده است. در این تقسیمبندی، استانهایی مانند فارس، هرمزگان غربی، کهگیلویه و بویراحمد، بخشهایی از یزد و حتی بهبهان نیز زیرمجموعه این ایالت محسوب میشدند.
تحولات اداری بوشهر از قاجار تا تشکیل استان:
- ۱۳۰۴: تشکیل بندرها و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر، شامل بندرعباس و تا حدود بندر جاسک.
- ۱۳۱۶: بوشهر بهعنوان شهرستانی زیرمجموعه استان هفتم (فارس) قرار گرفت.
- ۱۳۳۳: استقلال بوشهر و تشکیل فرمانداری کل بندرها و جزایر خلیج فارس.
- ۱۳۴۹: استقلال شهرستانهای بوشهر و دشتستان با نام فرمانداری کل بوشهر.
- ۹ مهر ۱۳۵۲: تشکیل رسمی استان بوشهر با دو شهرستان بوشهر و دشتستان.
رخدادهای تاریخی مهم استان بوشهر
استان بوشهر به دلیل موقعیت استراتژیک در خلیج فارس، همواره صحنه رویدادهای تاریخی و نظامی مهمی بوده است. برخی از این رخدادها عبارتاند از:
جدول مهمترین رخدادهای تاریخی
سال / تاریخ | رویداد | توضیحات |
---|---|---|
۹۲۰ هـ.ق (۱۵۱۴ م) | اشغال ریشهر توسط پرتغالیها | آغاز حضور پرتغالیها تا لولوتین، پایان با اخراج آنها در ۱۰۳۱ هـ.ق |
۱۱۶۷ هـ.ق (۱۷۵۳ م) | اشغال جزیره خارگ توسط هلندیها | اخراج در ۱۱۸۰ هـ.ق توسط میرمهنا |
۱۲۵۴، ۱۲۷۲ و ۱۳۳۳ هـ.ق | اشغال بوشهر توسط انگلیس | سه بار اشغال در دوره قاجار و جنگ جهانی اول |
۱۲۷۳ هـ.ق (۱۸۵۷ م) | جنگ خوشاب | نبرد بین سپاه ایران و بریتانیا |
۱۳۵۹ هـ.ش | آغاز جنگ ایران و عراق | حمله به فرودگاه بوشهر و نقش کلیدی پایگاههای هوایی و دریایی |
۱۳۵۹ هـ.ش | عملیات مروارید | نابودی ۸۰٪ نیروی دریایی عراق |
۱۹۸۴ م | نبرد ۵ ژوئن | در نزدیکی جزیره عربی در خلیج فارس |
۱۹۸۵ تا ۱۹۸۸ م | جنگ نفتکشها | درگیری دریایی و هوایی در خلیج فارس، حضور نیروی دریایی آمریکا |
۱۳۹۲ هـ.ش | زمینلرزه دشتی | ۳۹ کشته، ۸۵۰ مصدوم، تخریب ۷۵۰ خانه |
۱۳۹۴ هـ.ش | دستگیری ملوانان آمریکایی | توقیف دو قایق جنگی آمریکا در نزدیکی جزیره فارسی |
نکات برجسته این رخدادها در استان بوشهر
-
بوشهر همواره در خط مقدم مبارزه با قدرتهای استعماری بوده است.
-
موقعیت جغرافیایی استان باعث شده که در جنگهای دریایی و نفتی نقش حیاتی ایفا کند.
-
پایگاههای نظامی بوشهر، چه در نبرد با پرتغالیها و انگلیسیها و چه در جنگ ایران و عراق، از نقاط کلیدی دفاعی ایران بودهاند.
-
بلایای طبیعی مانند زمینلرزه نیز در حافظه تاریخی مردم این استان جایگاه ویژهای دارد.
جغرافیای استان بوشهر
استان بوشهر در جنوب غربی ایران واقع شده و از شمال با استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد، از شرق با استان فارس، از جنوب و غرب با خلیج فارس و از جنوب شرق با استان هرمزگان هممرز است. این استان دارای مساحتی برابر با ۲۷٬۶۵۳ کیلومتر مربع و جمعیتی حدود ۱٬۱۶۳٬۴۰۰ نفر میباشد.
بوشهر بیش از ۷۰۷ کیلومتر مرز دریایی با خلیج فارس دارد و در طول جغرافیایی میان ۲۷ درجه و ۱۹ دقیقه تا ۳۰ درجه و ۱۶ دقیقه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۱ دقیقه تا ۵۲ درجه و ۵۹ دقیقه طول شرقی واقع شده است.
جزایر و شبهجزایر استان بوشهر
استان بوشهر به دلیل مجاورت با خلیج فارس، دارای تعداد قابل توجهی جزیره و شبهجزیره است که مهمترین آنها عبارتاند از:
- خارک (خارگ)، خارکو، شیف، امالگرم
- نخیلو، فارسی، جبرین (تهمادو)، خان
- بیدو، عباسک، پیرزنگی، متاف
- مرغی، چراغی، نگین، صدرا
- صدف، مولیات، میر مهنا، خرو
- سهدندون، شیخ کرامه
تقسیمات کشوری استان بوشهر
بر اساس آمار سال ۱۳۹۸، استان بوشهر شامل:
- ۱۰ شهرستان
- ۲۷ بخش
- ۵۲ دهستان
- ۴۱ شهر
- حدود ۹۱۰ آبادی (با ۳۹۳ دهیاری طبق آمار سال ۱۴۰۲)
جدول شهرستانها و بخشهای اصلی استان بوشهر
شهرستان | بخشها | مرکز بخش / شهرهای مهم |
---|---|---|
بوشهر | مرکزی، عالیشهر | بندر بوشهر، عالیشهر |
خارگ | خارگ | خارگ |
تنگستان | مرکزی، آباد | اهرم، آباد |
دلوار | دلوار | دلوار |
جم | مرکزی، بهارستان | جم، بهارستان |
دشتستان | مرکزی، دالکی، آبپخش، تنگ ارم، بوشکان، سعدآباد | برازجان، دالکی، آبپخش، ارم، بوشکان، سعدآباد |
دشتی | مرکزی، شنبه، کاکی | خورموج، شنبه، کاکی |
دیر | مرکزی، بردستان، دوراهک | بندر دیر، بردستان، دوراهک |
دیلم | مرکزی، امام حسن | بندر دیلم، امام حسن |
عسلویه | مرکزی، نخل تقی، بیدخون، چاهمبارک | عسلویه، نخل تقی، بیدخون، چاهمبارک |
کنگان | مرکزی، بنک | بندر کنگان، بنک |
گناوه | مرکزی | بندر گناوه |
آب و هوا استان بوشهر
آبوهوای استان بوشهر عموماً گرم و خشک است؛ اما در مناطق ساحلی به دلیل مجاورت با خلیج فارس، هوا گرم و مرطوب میشود.
حداکثر دما: ۵۲٫۵ درجه سانتیگراد
حداقل دما: ۱- درجه سانتیگراد
دمای متوسط سالانه: ۲۵٫۷ درجه سانتیگراد
هوای استان در ۷ ماه از سال گرم، در ۲ ماه معتدل تا سرد و در ۳ ماه معتدل تا گرم است.
میانگین بارش سالانه حدود ۲۱۷ میلیمتر است.
یکی از ویژگیهای بارز آبوهوای بوشهر، پدیدهی شرجی است که به دلیل افزایش رطوبت هوا تا حد اشباع به وجود میآید. همچنین در برخی شهرستانها مانند جم، دشتی، تنگستان و دشتستان، بارش برف نیز مشاهده شده است.
اقلیم و جغرافیای طبیعی استان بوشهر
ساختار جغرافیایی
استان بوشهر از دو قسمت اصلی تشکیل شده است:
- جلگهای در حاشیه ساحلی (نوار غربی)
- کوهستانی در منتهیالیه زاگرس جنوبی (نوار شرقی)
جلگه ساحلی، به صورت نواری کم عرض در امتداد خلیج فارس واقع شده و در اثر رسوبگذاری رودخانههای استان شکل گرفته است. عرض این جلگه معمولاً کم است؛ مثلاً در امتداد رود دالکی و دهانه رود حله حدود ۷۰ کیلومتر و در امتداد رود مند ۱۲۰ کیلومتر است. خاک این مناطق اغلب شور و قلیایی است.
کوهها و ارتفاعات استان بوشهر
ارتفاعات استان که به «گچ ترش» معروفند، ادامه رشتهکوههای زاگرس در استان فارس هستند. بخش جنوبی این ارتفاعات «نوکند» نامیده میشود و در منطقه تنگستان رشته کوههای «کوه کار» یا «کارتنگ» واقع شدهاند.
مهمترین کوههای استان بوشهر
-
کوه بیرمی (۱٬۹۵۰ متر) — مرتفعترین قله استان در شهرستان دشتی
-
کوه گیسکان (۱٬۴۲۰ متر) و بزپر یا پشتپر (۱٬۴۲۰ متر) — شرق برازجان
-
کوه سیاه (۱٬۵۰۰ متر) — دشتپلنگ
-
کوه درنگ (۱٬۲۲۳ متر) — شهرستان دیر
-
کوه احمد سلمان (۱٬۳۴۲ متر)، کجور (۱٬۶۰۳ متر) و بوریال (۷۳۰ متر) — تنگستان و ارتفاعات بوشکان و پازنان
زمینساخت و زلزلهخیزی در استان بوشهر
استان بوشهر در منطقهای فعال از نظر زمینساختی قرار دارد و جزو ۱۰ استان مهم در این زمینه است. گسلهای اصلی استان عبارتاند از:
- پیش ژرفای زاگرس
- گسل جنبا
- گسل فعال برازجان
- گسل قطر-کازرون (عامل اصلی زمینلرزههای استان)
بررسیها نشان میدهند احتمال وقوع زمینلرزههای ۷ تا ۷.۵ ریشتری در هر ۵ هزار سال روی گسل برازجان وجود دارد.
رخدادهای طبیعی خاص در استان بوشهر
زلزله تاریخی: در سال ۹۷۸ میلادی زلزلهای در بندر طاهری رخ داد که منجر به سونامی شد. این تنها سونامی ثبت شده در خلیج فارس است. با توجه به کمبود آب و نبود کانونهای بزرگ زلزله، احتمال وقوع سونامی در خلیج فارس بسیار کم است.
پدیده سیش: در تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۹۵، این پدیده در بندر دیر روی داد.
غارها در استان بوشهر
تا سال ۱۳۹۳، حدود ۳۴ غار در استان شناسایی شده که ۲۰ غار از نظر ارزش طبیعی و تاریخی مهم بودهاند و ۱۸ غار قابل پیمایش هستند.
غار گوریک در دشتستان، با طول یک کیلومتر، طولانیترین غار تونلی ایران است.
۱۵ غار در گنبد نمکی جاشک و ۱۰ غار باستانی در شهرستان جم نیز شناسایی شدهاند.
رودخانهها در استان بوشهر
استان بوشهر سرچشمه رودخانههای دائمی ندارد و رودخانهها عمدتاً از استانهای فارس و کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه میگیرند.
رودخانههای دائمی استان:
- موند (مند)
- دالکی
- شاپور
- حله
رودخانههای فصلی:
- اهرم
- شور گناوه
- دره آبداری
- دره گپ
چشمهها و آبشارها در استان بوشهر
چشمههای آب معدنی استان دارای خواص درمانی متنوعی هستند که انواع کلردار، گوگردی و کلروسولفاته را شامل میشوند.
چشمههای آب گرم:
دالکی، برازجان، خانیک، اهرم، میراحمد، قوچارک، نیکو، گنویه، میانلو
چشمههای سرد:
فاریاب، بنیان
آبشارهای مهم استان:
آبشار فاریاب
آبشار زیراه
طبیعت و پوشش گیاهی استان بوشهر
استان بوشهر بهدلیل شرایط اقلیمی خاص خود، در بسیاری نواحی پوشش گیاهی ضعیف و در برخی مناطق فاقد پوشش گیاهی است. این امر به عوامل زیر مربوط میشود:
- مجاورت با خلیج فارس
- کمبود ارتفاعات بلند
- بارش کم
- درجه حرارت بالا
- حاصلخیزی پایین خاک
استان بوشهر جنگل صنعتی ندارد اما دارای پوشش گیاهی به نام «مراتع مشجر» است. در سال ۱۳۸۱، مساحت جنگلهای استان حدود ۳۶۴٬۸۴۱ هکتار اعلام شد که از این میزان، ۳۴٬۸۴۱ هکتار (۹٫۵٪) جنگلهای دست کاشت و بقیه جنگلهای حفاظتی بودهاند. همچنین مراتع استان حدود ۱٬۳۰۰٬۷۰۰ هکتار را دربر میگیرند که بیش از ۵۵٪ سطح استان را پوشش میدهند.
گونههای شاخص درختی استان بوشهر:
- کنار
- گز
- کهور (ایرانی، فارسی، پاکستانی)
- اکالیپتوس
- بادام کوهی
- بنه
- آکاسیا (بابل)
- بلوط ایرانی
- مانگرو
تنوع پوشش گیاهی بر اساس منطقه های استان بوشهر
در مناطق گرم و خشک مانند مناطق حفاظتشده مند و حله و پارک ملی نایبند، گونههای غالب عبارتند از: آکاسیا، کهور ایرانی، کنار و گز.
در کنار رودخانهها، گیاهانی مانند نی و لوئی رشد میکنند.
جنگلهای حرا نیز از جمله جنگلهای مهم استان بوشهر هستند که در مقیاس جهانی یکی از واپسین مناطق پراکنش این جنگلها در کرانههای شمال غربی آسیا محسوب میشوند. بیشترین تجمع این جنگلها در خلیج نایبند است.
پارکهای جنگلی و تالابها استان بوشهر
استان بوشهر دارای چندین پارک جنگلی و تالاب طبیعی است که از مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
پارکهای جنگلی:
- چاه کوتاه
- فضای سبز بنه گز
- بندر ریگ
- بردخون
تالابها:
- تالاب حله (با مساحت حدود ۲۰ هزار هکتار، بزرگترین تالاب استان)
- تالاب نایبند
- تالاب دیر-نخیلو
- تالاب بردستان
طبق آمار سال ۱۳۹۶، مساحت کل تالابهای استان حدود ۵ هزار هکتار است.
مناطق حفاظتشده و پناهگاههای حیات وحش استان بوشهر
حدود ۱۸۱ هزار هکتار (۷.۵٪ از مساحت استان) تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد که شامل مناطق زیر است:
- منطقه حفاظتشده مند
- منطقه حفاظتشده نایبند
- منطقه حفاظتشده حله
- پناهگاه حیات وحش کوه سیاه
- پناهگاه حیات وحش خارگ
- گنبد نمکی جاشک
- پارک ملی دریایی نخیلو
مناطق بیابانی و دشتها استان بوشهر
استان بوشهر دارای ۱۶ دشت است.
مساحت اراضی بیابانی استان حدود ۳۳۱ هزار و ۶۸۲ هکتار (حدود ۱۴٪ کل استان) میباشد.
همچنین ۱۶ کانون بحران فرسایش بادی با مساحتی حدود ۴۵۴ هزار و ۶۴۱ هکتار شناسایی شده است.
بیشترین بیابانها در شهرستانهای دشتستان، تنگستان، گناوه و دیلم قرار دارند.
عملیات بیابانزدایی شامل نهالکاری و مدیریت روانآبهای بارندگی است.
میزان نهالکاری انجام شده تا سال ۱۴۰۲ استان بوشهر
حدود ۱۷ هزار و ۶۴۸ هکتار، شامل گونههایی مانند کنار، کهور پاکستانی، گز شاهی و آکاسیا.
بیشترین سطح جنگلهای دست کاشت بیابانی با ۵۴۸۹ هکتار در شهرستان دشتی و کمترین با ۱۰۵۲ هکتار در شهرستان گناوه است.
اقدامات مقابله با فرسایش خاک استان بوشهر
- میزان متوسط فرسایش خاک در استان بوشهر ۲۲ تن در هکتار است که بالاتر از متوسط کشوری (۱۶ تن در هکتار) میباشد.
- عملیات مالچپاشی حدود ۵۰۰۰ هکتار در مناطق بردخون، دیر و چاه کوتاه انجام شده است.
- پروژه ذخیره نزولات آسمانی در مساحتی بیش از ۴۳۰۰ هکتار اجرا شده است.
- احداث حدود ۳۷۰ کیلومتر بادشکن زنده در اطراف جادهها مانند جاده بوشهر- برازجان و گناوه- دیلم صورت گرفته است.
جانوران استان بوشهر
استان بوشهر به دلیل مجاورت با آبهای خلیج فارس، میزبان گونههای متنوعی از جانوران دریایی و خشکی زیست است.
ماهیها:
در این استان ۱۷ گونه ماهی در ۹ تیره مختلف زندگی میکنند که بیشتر آنها از خانواده کپورماهیان هستند. یک گونه خاص بومی با نام علمی Glyptothorax silviae نیز در این ناحیه یافت میشود. علاوه بر آن، گونههای اقتصادی مهمی همچون شیربت در رودخانههای استان وجود دارند.
از جانوران دریایی مهم دیگر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- میگو
- کوسه (بمبک)
- دلفین (پی سو)
- لاکپشت
- خرچنگ (گبگو)
- عروس دریایی (دول)
- ماهی مرکب (خساک)
- ماهی عقرب (فریاله)
- سفرهماهی (لقمه)
دوزیستان و خزندگان:
در استان بوشهر سه گونه دوزیست و ۳۹ گونه خزنده یافت میشوند.
دوزیستان شامل دو خانواده وزغهای راستین (وزغ بیگوش و وزغ سبز) و قورباغه مانداب هستند.
خزندگان نیز شامل انواع مارها، جکوها، آگاماها، اسکینگها، سوسمار خاردار و بزمجه میشوند. دو گونه لاکپشت پوزهعقابی و سبز در آبهای خلیج فارس زندگی کرده و برای تخمگذاری به کرانهها و جزایر استان بازمیگردند.
پرندگان:
جنگلهای حرا و نوار ساحلی خلیج فارس، زیستگاه مهم پرندگان آبزی و دریایی است. از جمله این پرندگان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- پرستوی دریایی کاکلی بزرگ
- پرستوی دریایی کاکلی کوچک
- سلیم خرچنگخوار
مناطق کوهستانی که پوشش گیاهی بنه و بادام کوهی دارند، میزبان گونههایی مانند سهره طلایی، سهره صورتی، گنجشک کوهی، سسکها و طرقه آبی و کوهی هستند.
پستانداران:
در مجموع، ۳۱ گونه پستاندار از ۶ راسته و ۱۵ تیره مختلف در استان بوشهر یافت میشوند که مهمترین آنها عبارتاند از:
۳ گونه خفاش
۱۰ گونه گوشتخوار از جمله کفتار، پلنگ، گربه جنگلی و خدنگ بزرگ
۵ گونه جفتسم
همچنین به تازگی موش سیاه به جنگلهای حرا هجوم آورده که حیات پرندگان تخمگذار آن منطقه را تهدید میکند.
معضل کوخهنشینی و شکار پرندگان شکاری
هر ساله در استان بوشهر تعدادی شکارچی غیرمجاز به دلیل شکار پرندگان شکاری از جمله شاهین، بحری و بالابان، تحت پیگرد قانونی قرار میگیرند. این پرندگان توسط شکارچیان صید شده و با قیمت پایین به قاچاقچیان فروخته میشوند. سپس قاچاقچیان این گونهها را در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با قیمتهای بالا میفروشند. ضعف فرهنگ بازداری در این کشورها (عربستان، قطر، امارات و …) بازار مناسبی برای این فعالیت غیرقانونی ایجاد کرده است.
آلودگی و مشکلات زیستمحیطی استان بوشهر
استان بوشهر با سه نوع آلودگی عمده بهعنوان مشکلات زیستمحیطی و انسانی روبرو است:
آلودگی ناشی از ریزگردها و گرد و غبار
منشأ این آلودگیها عمدتاً از استان خوزستان، عراق و عربستان سعودی است که به شکل گرد و غبار گسترده وارد استان بوشهر میشود و کیفیت هوا را تحت تأثیر قرار میدهد.
آلودگی صنایع نفت و گاز
بخشهای صنعتی استان بوشهر، بهخصوص در جزیره خارگ و شهرستانهای کنگان و عسلویه، منابع اصلی این نوع آلودگی هستند. پژوهشهای دانشگاه علوم پزشکی بوشهر نشان دادهاند که خطر بروز سرطان در این مناطق افزایش یافته است؛ بهگونهای که شیوع سرطان حنجره تا ۲۳٪ بیشتر از حد معمول گزارش شده است
مدیرکل محیط زیست استان بوشهر، فرهاد قلینژاد، مهمترین عوامل آلودگی را مشعلهای گازی، انبارهای گوگرد و پسماندها عنوان کرده است. همچنین علی محمد صنعتی، عضو هیئت علمی دانشگاه خلیج فارس، از وجود فلزات سنگین و میکروپلاستیکها در این مناطق خبر داده است. مصطفی مؤذنی، رئیس حفاظت محیط زیست عسلویه، پالایشگاهها را عامل اصلی آلودگیها دانسته است نه پتروشیمیها.
مطالعات مختلف نیز نشان میدهند توسعه صنایع نفت و گاز در عسلویه تأثیرات منفی قابل توجهی بر کیفیت هوا، آب دریا، رسوبات و پوشش گیاهی منطقه گذاشته است.
طبق آمارهای جهانی و داخلی در سال ۲۰۲۱، ایران با حدود ۱۲٪ کل مشعلسوزی جهان در رتبه دوم جهانی قرار دارد که میزان گاز مصرفشده در این مشعلها بیش از مصرف سالانه گاز تهران است.
آلودگی و مشکلات زیستمحیطی خلیج فارس
مریم قائمی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم جوی و اقیانوسشناسی و نایبرئیس کمیته اقیانوسشناسی اقیانوس هند، اعلام کرده است که علاوه بر آلودگیهای مرتبط با صنایع نفتی و گازی ساحلی، مسائل دیگری همچون کاهش میزان اکسیژن در آب، اسیدی شدن و افزایش سطح آب دریا، بحرانهای مهم این منطقه هستند.
با توجه به نیمهبسته بودن دریای خلیج فارس و تبخیر زیاد و شوری بالای آب، تجدید و تبادل آب این منطقه با اقیانوس هند از طریق تنگه هرمز حدود ۳ تا ۵ سال زمان میبرد. این امر باعث میشود آلودگیها در خلیج فارس ماندگاری و اثرات طولانیمدتتری نسبت به دیگر دریاها داشته باشند.
مردمشناسی استان بوشهر
طبق اعلام مرکز آمار ایران، جمعیت استان بوشهر در سال ۱۳۹۵ حدود ۱٬۱۶۳٬۴۰۰ نفر بوده است.نرخ رشد جمعیت در این استان در سال ۱۳۸۵ حدود ۱٫۰۵ درصد گزارش شد؛ این نرخ طی سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵ معادل ۱٫۷۵ درصد بوده که بالاتر از میانگین کشوری (۱٫۶۱ درصد) است. یکی از دلایل این رشد بالاتر، مهاجرپذیری استان است.
در سال ۱۳۸۵، بیشترین جمعیت شهرستانهای استان به ترتیب در دشتستان، بوشهر، کنگان، گناوه، دشتی، تنگستان، دیر، جم و دیلم قرار داشت. در آن سال حدود ۶۵٫۱۶ درصد جمعیت استان شهرنشین بودهاند. بیشترین درصد شهرنشینی مربوط به شهرستان بوشهر با ۸۶٫۶۷ درصد و کمترین آن متعلق به شهرستان کنگان با ۲۴٫۴۷ درصد است
متوسط اندازه خانوار در استان بوشهر ۴٫۶۶ نفر بوده، در حالی که این عدد برای کل کشور ۴٫۰۳ نفر است. بیشترین متوسط خانوار مربوط به شهرستان کنگان (۶٫۲۵) و کمترین مربوط به شهرستان بوشهر (۴٫۲۳) است.
نسبت جنسی در استان نیز بالاتر از میانگین کشور است. در سال ۱۳۸۵، به ازای هر ۱۰۰ زن، ۱۱۲ مرد در استان وجود داشت، در حالی که این نسبت برای کل کشور ۱۰۴ است. کمترین نسبت جنسی در شهرستانهای دشتی و دشتستان (۱۰۰) و بیشترین در شهرستان کنگان (۱۹۳) بوده است.
هرم جمعیتی استان بوشهر در سال ۱۳۹۵
سن (سال) | تعداد مردان | تعداد زنان |
---|---|---|
۰–۴ | ۵۹٬۹۵۲ | ۵۷٬۲۸۸ |
۵–۹ | ۵۲٬۹۵۸ | ۵۰٬۷۷۰ |
۱۰–۱۴ | ۴۲٬۹۱۰ | ۴۱٬۴۳۷ |
۱۵–۱۹ | ۳۹٬۴۵۹ | ۳۴٬۸۶۲ |
۲۰–۲۴ | ۵۳٬۳۱۸ | ۴۴٬۳۶۵ |
۲۵–۲۹ | ۷۵٬۹۹۸ | ۶۱٬۶۶۸ |
۳۰–۳۴ | ۷۹٬۴۵۴ | ۶۲٬۸۷۹ |
۳۵–۳۹ | ۶۰٬۸۸۴ | ۴۷٬۷۳۶ |
۴۰–۴۴ | ۴۲٬۴۳۵ | ۳۴٬۳۱۸ |
۴۵–۴۹ | ۳۲٬۷۴۸ | ۲۷٬۶۶۱ |
۵۰–۵۴ | ۲۲٬۴۱۰ | ۲۰٬۷۳۹ |
۵۵–۵۹ | ۱۹٬۷۷۷ | ۱۷٬۷۸۸ |
۶۰–۶۴ | ۱۵٬۲۲۲ | ۱۵٬۳۵۳ |
بیشتر از ۶۵ | ۲۳٬۱۹۷ | ۲۵٬۸۱۴ |
مهاجرت و جابهجایی
موقعیت سوقالجیشی استان و حضور شرکتهای بزرگ نفتی و صنعتی مانند نیروگاه اتمی بوشهر و کشتیسازی، موجب جذب نیروی کار فعال از استانهای مجاور و سایر مناطق کشور شده است. همچنین، به دلیل کمبود امکانات کشاورزی (مانند آب و زمین کافی) و امکانات رفاهی پایین در روستاها، مهاجرت روستاییان به شهرهای استان افزایش یافته است. علاوه بر این، نزدیکی استان به کشورهای حوزه خلیج فارس سبب شده برخی افراد برای کار و کسب درآمد به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و دریای مکران مهاجرت کنند.
زبان و گویشها
زبان غالب مردم استان بوشهر در بیشتر مناطق، زبان فارسی است (شامل شهرستانهای دشتستان، تنگستان، دشتی، دیر، کنگان و جم).در مناطق شمالی استان مانند گناوه، دشتستان و دیلم زبان لری رایج است. همچنین در جزیره شیف و بندرهای کنگان و عسلویه، گروهی به زبان عربی خلیجی سخن میگویند.
گویش مردم بوشهر تحت تأثیر لهجههای بلوچی و لهجههای قدیمی شبانکاره (ایجی، سغدی) است که از گویشهای فرعی عصر اتابکان فارس محسوب میشوند. این لهجهها ارتباط نزدیکی با لهجههای گیلکی، کردی، خراسانی و دیگر لهجههای ایرانی دارند. ساکنان سواحل خلیج فارس و جزایر آن به گویشی صحبت میکنند که رگههایی از زبانهای بلوچی، ترکمنی، کردی و همچنین واژگان انگلیسی، هلندی، پرتغالی، هندی، عربی و ترکی در آن دیده میشود، اما ریشه اصلی آن فارسی است.
لهجههای رایج فارسی در استان بوشهر شامل بردستانی، دشتی، تنگستانی و کازرونی هستند که ارتباط نزدیکی با لهجههای شمال و شمال غربی استان فارس مانند لری، فارسی و سیوندی دارند.
نژاد و اقوام در استان بوشهر
مطالعهای میدانی در سال ۱۳۸۹ به سفارش شورای فرهنگ عمومی نشان داد که حدود ۹۲ درصد جمعیت استان بوشهر را فارسیزبانان تشکیل میدهند و ۸ درصد مابقی از اقوام عرب، لر و ترک هستند.
قومیت | درصد |
---|---|
فارسزبان | ۹۱٫۸٪ |
عرب | ۴٫۱٪ |
لر | ۲٫۱٪ |
ترک | ۱٪ |
سایر/بدون پاسخ | ۱٪ |
دین (مذهب) استان بوشهر
بیش از ۹۹٪ جمعیت استان بوشهر را مسلمانان شیعه تشکیل میدهند. البته در برخی مناطق استان مانند شهرستانهای کنگان، عسلویه، گناوه، جزیره شیف، جزیره شمالی بندر ریگ و شهر بوشهر، اقلیت اهل سنت نیز زندگی میکنند.
فرهنگ استان بوشهر
آیینها
یکی از آیینهای محلی شاخص و ثبت شده استان بوشهر، سینهزنی بوشهری است که در ماه محرم برگزار میشود. در این مراسم، فردی به عنوان «پیشخوان» (که به محلی «پیشخون» خوانده میشود) در میان حلقههایی از مردم که «بر» نام دارند، قرار میگیرد. در ابتدا افراد در هر بر، دست چپ خود را روی کمر فرد کناری گذاشته و با هر ضربه سینه، پای خود را حرکت داده و میچرخند. گاهی سینهزنان در بخشهایی به پیشخوان پاسخ میدهند و با افزایش شدت سینهزنی، پیشخوان اعلام «واحد» میکند و سپس همه با پاسخ «الله واحد» روی پای راست به سینهزنی ادامه میدهند.
سنجزنی و دمامزنی نیز در کنار تعزیه و سینهزنی از دیگر آیینهای ماه محرم در استان بوشهر هستند.همچنین، مراسم «یزلهخوانی» بعد از سینهزنی اجرا میشود؛ در این آیین، عزاداران به صورت قطاری انسانی، کمر فرد جلویی را گرفته و همراه با آهنگ یزله به جلو حرکت میکنند، سپس در جای خود ایستاده و به شکل دایرهای و خمیده با ریتم یزله سینهزنی میکنند.
موسیقی و سرودخوانیها
از سرودخوانیهای معروف استان بوشهر «شروهخوانی» است که در مایههای دشتی، شوشتری، ترک و نوا اجرا میشود. این نوع سرود بیشتر شامل دوبیتیهای عاشقانه است که موضوعاتی مانند وصل، فراق و وصف معشوق را بیان میکند.
«چاووشیخوانی» نیز نوعی آواز است که برای بدرقه یا استقبال زائران اماکن مقدس خوانده میشود و شباهت زیادی به نغمههای دستگاه چهارگاه موسیقی ایرانی دارد.
دو نوع آوازخوانی شاد دیگر که در مراسم شبانه و بزمهای شادی اجرا میشوند، «خیامخوانی» و «بیتخوانی» هستند. نام خیامخوانی از رباعیهای حکیم عمر خیام نیشابوری گرفته شده است که خواننده این رباعیها را بر وزن خاصی میخواند. البته گاهی شعر شاعران دیگر یا اشعار محلی هم در این سبک اجرا میشود. خیامخوانی به «شکی» یا «شکیخوانی» نیز معروف است.
نمونه دیگر آوازخوانی در استان، «نیمهخوانی بوشهری» است.
سنتهای استان بوشهر
«دم دم سحری» یکی از سنتهای قدیمی مردم بوشهر برای بیدار کردن روزهداران هنگام سحر است. این آیین معمولاً توسط گروهی سه تا چهار نفره اجرا میشود که یکی چراغ فانوسی در دست دارد و دیگری دمامی را به دوش میکشد و با صدای دمام، اشعاری را به صورت گروهی میخوانند
موسیقی استان بوشهر
موسیقی استان بوشهر به سه دسته اصلی تقسیم میشود: موسیقی بزم و شادی، موسیقی عزا و سوگواری، و موسیقی حماسی. از سازهای بومی و رایج در بوشهر میتوان به نیانبان، سنج، دمام (که ساز ویژه بوشهر است) و ضرب و تیمپو اشاره کرد.
لباس استان بوشهر
استان بوشهر لباس سنتی مشخص و یکنواختی ندارد و پوششهای متنوعی در آن دیده میشود. با این حال، پوشش مردم در نواحی کوهستانی با نواحی جلگهای تفاوتهایی در مدل، شکل لباس، رنگ و جنس پارچه دارد.
در گذشته، بانوان در مناطق فارسیزبان استان معمولاً از پیراهنهای بلند دورچین همراه با چادر رنگی، مقنعه نازک مشکی و شلوار بلند پارچهای استفاده میکردند.اما در مناطق کوهستانی که بیشتر عشایر ساکن بودند، پوشش بانوان شامل کلاهک، آرخالق، تنبان و پاپوش بود.
در مناطقی که اقوام عرب زندگی میکنند، پوشش مردم شباهت زیادی به لباسهای مردم استان هرمزگان و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس دارد.
از لباسهای سنتی مشهور استان بوشهر میتوان به «لنگوته» اشاره کرد که بیشتر توسط دریانوردان پوشیده میشود. همچنین «ناس» که شامل کت و شلوار و کفش و جوراب کاملاً سفید یا کرم است و عمدتاً توسط تجار استفاده میشده، و «قبا» که لباس افراد متشخص بوده است، از دیگر پوششهای سنتی استان به شمار میروند.
غذاهای استان بوشهر
غذاهای محلی استان بوشهر به سه دسته اصلی تقسیم میشوند: غذاهای اصلی، دسرها و نانها.
۱. غذاهای اصلی بوشهری
مشهورترین غذای بوشهر میگوپلو است. ماده اصلی آن میگو بوده که سرشار از امگا۳ و پروتئین است. تفاوت نسخه بوشهری با نمونه خوزستانی در استفاده از گرد لیمو به جای سرکه و حذف ماش است.
دیگر غذاهای شاخص:
- قلیه میگو
- قلیه ماهی
- گمنه
- دمی لخلاخ
- کبه و قیمه بوشهری
- دوقوس ماهی
- شکرپلو و دال عدس بوشهری
- تهانداز بوشهری، ماهی شکمپر، میگو سوخاری، ماهی شور
۲. دسرهای بوشهری
رنگینک مشهورترین دسر بوشهر است که با خرما و گردو تهیه میشود. این دسر علاوه بر طعم شیرین، انرژی زیادی دارد.
نمونههای دیگر:
- حلوا خرمایی بوشهری
- حلوای انگشتپیچ
- لگیمات
- حلوای مسقطی
- حلوای سردبندو
- نشا، حلواپسکی و حلوا سنگک
۳. نانهای محلی بوشهری
مُشتَک معروفترین نان بوشهری است که در انواع مختلف تهیه میشود:
- کراتی (با تره)
- جیکایی
- سرموکی
- ساده
- زرشکی
سایر نانهای مشهور: گرده، کماچ، بل بل، نان شیرین، نان زرد، نان تیری.
دستهبندی | نمونه معروف | ویژگی اصلی |
---|---|---|
غذای اصلی | میگوپلو | استفاده از میگو و گرد لیمو |
دسر | رنگینک | خرما و گردو، انرژیزا |
نان محلی | مُشتَک | شبیه پیتزا با تنوع در مواد داخلی |
سوغات و صنایع دستی استان بوشهر
استان بوشهر با ترکیبی از طعمهای بینظیر و هنرهای اصیل، یکی از غنیترین مناطق ایران از نظر سوغات و صنایعدستی به شمار میرود.
سوغات خوراکی بوشهر
محصولات خوراکی بوشهر، علاوه بر تنوع، از کیفیت بالایی برخوردارند و در سفر به این استان حتماً باید امتحان شوند:
- خرما
- ارده
- پنیر نخل (ویژه شهر آبپخش)
- خارک و خارک پخته
- ماهی تازه
- میگو
- مسقطی
صنایع دستی استان بوشهر
هنر و مهارت مردم بوشهر در صنایع دستی نیز زبانزد است. در جدول زیر مهمترین آنها را مشاهده میکنید:
دستهبندی | نمونهها | ویژگی شاخص |
---|---|---|
بافتنیها | گبه، گلیم، نمد | طرحهای سنتی و رنگهای طبیعی |
حصیربافی | حصیر، زنبیل، سبد | ساخته شده از برگ نخل؛ مقاوم و زیبا |
دستدوزها | سوزندوزی، تونیرهبافی | ظرافت بالا و طرحهای محلی |
سایر | جارو، سفال، مشک، تور، دولچه | محصولات کاربردی و بومی |
نکته: شهر آبپخش به عنوان شهر ملی حصیربافی ایران شناخته شده است.
مشاهیر استان بوشهر
بنیاد ایرانشناسی بوشهر تاکنون بیش از صد نفر از مفاخر و مشاهیر استان را شناسایی کرده است که در حوزههای مختلف فعالیت داشتهاند.
در حوزه علمی، احمد دالکی به عنوان پدر علم نجوم آماتوری ایران و یکی از مفاخر علمی استان شناخته میشود. در حوزه فرهنگی، اجتماعی و نظامی نیز نادر مهدوی از مفاخر برجسته استان بوشهر است.
صادق چوبک یکی از مشاهیر ادبی استان به شمار میرود. از دیگر مشاهیر میتوان به فایز دشتی، نادم، منوچهر آتشی، ایرج شمسی زاده، جهانبخش کردی زاده، همایون خرم، غلامرضا نیکخواه، رئیسعلی دلواری، میرمهنا بندرریگی، ناخدا عباس دریانورد، علیرضا تنگسیری، مهدی طارمی و سید عبدالله بلادی بوشهری اشاره کرد.
اقتصاد استان بوشهر
با وجود اینکه بخش عمدهای از ذخایر گازی جهان و درصد قابل توجهی از نفت و گاز کشور در میدان گازی پارس جنوبی و مناطق نفتی استان بوشهر قرار دارد و بخش اعظم صادرات نفت کشور نیز از این استان انجام میشود، اقتصاد استان در درجه اول متکی به کشاورزی، دامداری و شیلات و سپس تجارت و بازرگانی است.
بر اساس اطلاعات مرکز آمار، استان بوشهر پس از تهران و خوزستان، سومین اقتصاد بزرگ کشور را دارد. بزرگترین بخش اقتصادی این استان مربوط به تأمین برق، گاز، بخار و تهویه هوا است که عمدتاً به دلیل وجود نیروگاههای گازی و اتمی استان میباشد. سایر بخشهای مهم اقتصادی شامل صنعت، استخراج معادن و پالایشگاهها و تأسیسات نفت، گاز و پتروشیمی هستند. استان بوشهر و خوزستان در زمینه استخراج نفت خام، گاز طبیعی، معادن، صنعت، تأمین آب، برق و ساختمان سهم قابل توجهی در کشور دارند.
آمارها نشان میدهد که استان بوشهر یکی از استانهای پیشرو در رشد اقتصادی بدون نفت است و رتبه بالایی در فعالیتهای استخراج معدنی، صنعت، تأمین برق و گاز، مدیریت پسماند و فاضلاب و فعالیتهای تصفیه و ساختمان دارد. نرخ رشد متوسط این فعالیتها در استان نیز بالاتر از میانگین کشور است.
از نظر درآمد مالیاتی، استان تهران بیشترین سهم را دارد و استان بوشهر در رتبه هفتم قرار گرفته است؛ این تفاوت ناشی از تمرکز فعالیتهای صنعتی و خدماتی و وجود دفاتر مرکزی شرکتهای بزرگ در تهران است.
فعالیت کارگاههای صنعتی در استان بوشهر نسبتاً کم است و استان در این زمینه رتبه پایینتری دارد. در عوض، مردم استان در سپردهگذاری بانکی جزو استانهای برتر کشور هستند که نشاندهنده تمایل بیشتر به پسانداز نسبت به سرمایهگذاری در بخش صنعت است.
با توجه به رویکرد کشور به سمت اقتصاد دانشبنیان، استان بوشهر در این حوزه نیز رتبه متوسطی دارد و فاصله زیادی با استانهای پیشرو مانند تهران دارد.
درآمد سرانه استان بوشهر بالاترین در کشور است و وضعیت نابرابری درآمدی در این استان نسبت به کشور متوسط ارزیابی میشود. شاخصهایی مانند نرخ بیکاری، تورم و فلاکت استان بوشهر نیز نسبتاً در میانه جدول قرار دارند.
از لحاظ نرخ جوانان NEET (نه شاغل، نه دانشآموز و نه در حال آموزش مهارتی) استان بوشهر جزو استانهایی با نرخ بالاتر از میانگین کشور است که چالشی برای اشتغال و آموزش محسوب میشود.
در حوزه حاشیهنشینی، استان بوشهر وضعیت مناسبی دارد و در انتهای جدول استانها قرار گرفته است. با این حال، استان جزو استانهایی است که بیشترین تعداد کودک کار را دارد که بخش قابل توجهی از این کودکان، اتباع غیرمجاز هستند.
کشاورزی استان بوشهر
استان بوشهر دارای حدود ۳۲۰ هزار هکتار زمین کشاورزی قابل کشت است که حدود ۸۰ هزار هکتار آن آبی و بقیه دیم و آیش میباشند. سهم استان از تولیدات کشاورزی کشور حدود ۱٫۲ درصد است و سالانه بیش از یک میلیون تن محصولات کشاورزی از این استان برداشت میشود.
چالشها و راهکارها
تهدید تغییر اقلیم و خشکسالی: مهمترین تهدید برای کشاورزان استان بوشهر محسوب میشود.
راهکارهای پیشنهادی:
- ارتقای بهرهوری و کارایی مصرف آب
- کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی
- جلوگیری از کشت محصولات آببر
- تبدیل کشت محصولات فضای باز به کشت متراکم و گلخانهای
- استفاده از کشت نشایی
- بهکارگیری ارقام پرمحصول
وضعیت چاههای آب
حدود ۴۰٪ چاههای آب کشاورزی استان غیرمجاز هستند.
استان بوشهر یکی از استانهای دارای بیشترین تعداد چاه غیرمجاز در کشور است.
محصولات مهم کشاورزی استان بوشهر
محصول | توضیحات |
---|---|
خرما | محصول مهم استان با تولید حدود ۱۷۴ هزار تن سالانه، شهرستانهای دشتستان و تنگستان در صدر |
مرکبات | باغهای پراکنده مرکبات، تولید حدود ۴۵ هزار تن مرکبات |
گوجهفرنگی خارج از فصل | محصول مهم کشاورزی استان |
محصولات زراعی | گندم، جو (آبی و دیم)، تنباکو، پیاز، کنجد، سبزیجات، صیفی و نباتات علوفهای |
شیلات و پرورش آبزیان استان بوشهر
-
استان بوشهر بیشترین مرز آبی با خلیج فارس را دارد.
-
حدود ۱۵ هزار صیاد با بیش از ۲ هزار شناور فعالیت دارند.
-
سالانه بیش از ۶۰ هزار تن انواع آبزیان صید میشود.
-
بزرگترین تولیدکننده میگوی پرورشی در کشور با بیش از ۷ هزار هکتار زیر کشت میگو.
-
تولید میگو و ماهی پرورشی به کشورهای مختلف صادر میشود.
-
برنامههایی برای پرورش میگو دور از ساحل با انتقال آب شور از دریا اجرا میشود.
-
سالانه حدود ۲ هزار تن میگو از دریا صید میشود.
-
تولید حدود ۱۱ هزار تن ماهی در قفس در استان.
دامداری استان بوشهر
پرورش بز، گوسفند، گاو، شتر و طیور رونق دارد.
در استان حدود ۳۹۰ واحد دامداری صنعتی، ۱۰ هزار دامداری سنتی و ۲۱۸ واحد مرغداری فعال است.
ظرفیت تولید استان شامل:
- ۹۶۰ هزار رأس دام سبک (بز و گوسفند)
- ۴۳ هزار رأس دام سنگین (گاو و گوساله)
- تولید سالانه حدود ۸ هزار تن گوشت قرمز
- ۴۰ هزار تن گوشت سفید
- ۴۰ هزار تن شیر
- ۱ هزار و ۵۰ تن عسل (که حدود دو هزار تن عسل کنار نیز پیشبینی شده)
پرورش شتر
- استان بوشهر یکی از مراکز مهم پرورش شتر در کشور است.
- حدود ۳۶۷۵ رأس شتر در ۱۱۲ گله بهصورت سنتی نگهداری میشوند.
- نژادهای مختلف شامل دشتی، ترکی، عربی و نژادهای آمیخته.
- نژاد دشتی از بهترین نژادهای شتر کشور است و پشم زیادی تولید میکند.
- صنعت عبابافی از پشم این شترها رونق دارد و محصولات آن در کشورهای حاشیه خلیج فارس محبوب است.
- کارگاههای عبابافی در شهرستان دشتی فعال هستند.
صنایع نفت، گاز و پتروشیمی استان بوشهر
وجود میدانهای بزرگ نفتی و گازی در استان بوشهر، چه در خشکی و چه در دریا، این استان را به یکی از مهمترین قطبهای انرژی کشور تبدیل کرده است. حدود ۱۹ درصد کل ذخایر گازی جهان تنها در میدان گازی پارس جنوبی قرار دارد. همچنین این استان حدود ۸٫۶۸ درصد نفت و ۷۳٫۱۸ درصد گاز کشور را تولید میکند و ۹۰ درصد صادرات نفت ایران از این استان انجام میشود. علاوه بر این، ۷۰ درصد منابع گاز و ۲۵ درصد منابع نفت کشور در این منطقه واقع شدهاند.
میدانهای گازی شناخته شده استان بوشهر
-
میدان گازی کنگان
-
میدان گازی نار
-
میدان گازی پارس جنوبی
-
میدان گازی پارس شمالی
-
میدان گازی گلشن
-
میدان گازی فردوسی
-
میدان گازی کوه مند
-
میدان گازی میلاتون (دشتستان)
-
میدان گازی خیام
-
میدان گازی فرزاد A
-
میدان گازی فرزاد B
-
میدان گازی تابناک (مشترک بین بوشهر، فارس و هرمزگان)
-
میدان گازی دالان (مشترک بین بوشهر و فارس)
-
میدانهای نفتی شناخته شده استان بوشهر
-
میدان نفتی بهرگان
-
میدان نفتی خارگ (شامل میدانهای فروزان، نوروز، ابوذر، درود و اسفندیار)
-
میدان نفتی پارس جنوبی
-
میدان نفتی فردوس
-
میدان نفتی نرگسی
-
میدان نفتی بوشکان
-
میدان نفتی کوه مند (بزرگترین میدان نفت سنگین جهان)
-
میدان نفتی عسلویه شرقی
-
میدان نفتی گلخاری
-
میدان نفتی بینک
-
میدان نفتی زاغه
-
میدان نفتی بهرگانسر
-
میدان نفتی بینالود
-
میدان نفتی سروش
-
میدان نفتی سیاه مکان
-
میدان نفتی خشت
-
میدان نفتی پازنان (مشترک بین خوزستان، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد)
-
میدان نفتی رگسفید (مشترک بین خوزستان و بوشهر)
پتروشیمیها و پالایشگاهها استان بوشهر
استان بوشهر میزبان پتروشیمیهای متعدد و بزرگی است که حدود ۵۰ درصد تولیدات پتروشیمی کشور را به خود اختصاص دادهاند. برخی از مجتمعهای پتروشیمی مهم استان عبارتند از:
-
پتروشیمی پردیس
-
پتروشیمی نوری (برزویه)
-
پتروشیمی پارس
-
پتروشیمی آریاساسول
-
پتروشیمی مبین
-
پتروشیمی زاگرس
-
پتروشیمی مروارید
-
پتروشیمی مهر
-
پتروشیمی جم
-
پتروشیمی همت
-
پتروشیمی انتخاب
-
پتروشیمی بوشهر
-
پتروشیمی کاویان
-
پتروشیمی جم اطمینان
-
پتروشیمی تخت جمشید
-
پتروشیمی مرجان
-
پتروشیمی دماوند
-
پتروشیمی فرسا شیمی
-
پتروشیمی دنا
-
پتروشیمی کیمیای پارس خاورمیانه
-
پتروشیمی صدف
-
پتروشیمی سبلان
-
پتروشیمی هنگام
-
پتروشیمی آریان
-
پتروشیمی آپادانا
-
پتروشیمی دالاهو کیمیا
-
پتروشیمی پادجم
-
پتروشیمی خارگ
از پالایشگاههای مهم استان بوشهر نیز میتوان به پالایشگاه گاز فجر جم و پالایشگاههای گاز پارس جنوبی (شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی) اشاره کرد.
دریایی
در استان بوشهر شرکتهای بزرگ و کوچک فعال در زمینه ساخت سازههای دریایی حضور دارند. از جمله مهمترین آنها:
- مجموعه صنعتی ایران صدرا: فعال در زمینه سکو سازی و کشتی سازی
- مؤسسه صنعتی-دریایی شهید محلاتی سپاه
شهرکهای صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی استان بوشهر
استان بوشهر دارای ۱۱ شهرک صنعتی و یک ناحیه صنعتی مصوب، به علاوه ۷ ناحیه صنعتی روستایی انتقالی است. شهرکهای صنعتی عبارتند از:
نام شهرک صنعتی | موقعیت | ناحیه صنعتی مرتبط |
---|---|---|
شهرک صنعتی برازجان | برازجان | – |
شهرک صنعتی اهرم | اهر | – |
شهرک صنعتی دلوار | دلوار | ناحیه صنعتی لمبدان (دیر) |
ناحیه صنعتی بنه گز | تنگستان | – |
شهرک صنعتی دیلم | دیلم | ناحیه صنعتی بویرات (دیلم) |
شهرک صنعتی بندر ریگ | بندر ریگ | ناحیه صنعتی عربی (دشتی) |
شهرک صنعتی خورموج | خورموج | – |
شهرک صنعتی دیر | دیر | ناحیه صنعتی لمبدان (دیر) |
شهرک صنعتی کنگان | کنگان | – |
شهرک صنعتی گناوه | گناوه | – |
شهرک صنعتی دلوار | دلوار | ناحیه صنعتی لمبدان (دیر) |
همچنین در سال ۱۴۰۲ اعلام شد که سه شهرک خورشیدی در شهرستانهای دشتستان، دشتی و تنگستان ایجاد خواهد شد.
مناطق ویژه اقتصادی استان بوشهر
منطقه ویژه اقتصادی بوشهر (شهرستان بوشهر)
منطقه ویژه اقتصادی پارس (شهرستان عسلویه)
منطقه ویژه اقتصادی شمال استان بوشهر (شهرستان دیلم)
تولید انرژی استان بوشهر
استان بوشهر یکی از قطبهای اصلی تولید انرژی در ایران است و از منابع متنوعی بهره میبرد، از جمله:
انرژی خورشیدی
انرژی هستهای
سوختهای فسیلی استان بوشهر
ظرفیت تولید برق استان در سال ۱۳۹۷ حدود ۴۰۰۰ مگاوات بوده است. از نیروگاههای مهم استان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- نیروگاه هستهای بوشهر (اولین نیروگاه هستهای ایران و خاورمیانه)
- نیروگاه گازی بوشهر
- نیروگاه متمرکز پارس جنوبی
- نیروگاه گازی عسلویه
- نیروگاه گازی تولید برق کنگان
- نیروگاه خارک
- نیروگاه سیکل ترکیبی بندر گناوه
همچنین ساخت دو واحد جدید (فاز ۲ و ۳) نیروگاه هستهای بوشهر در حال انجام است.
معدن های استان بوشهر
در سالهای اخیر اعلام شده است که پس از محصولات پتروشیمی، تولیدات معدنی دومین کالای صادراتی غیرنفتی استان بوشهر محسوب میشود. با این حال، رئیس خانه معدن استان بوشهر به چند دلیل مهم اشاره کرده که باعث کاهش رشد سرمایهگذاری در این حوزه شده است:
- مرز نامعلوم معادن و جریمههای بالا برای معدنداران
- وجود معارضان محلی
- سیاستهای حمایتی ضعیف برای معادن کوچک
این عوامل موجب شده نرخ رشد سرمایهگذاری در بخش معدن استان بوشهر پایینتر از میانگین کشوری باشد (کمتر از ۱۰ درصد) و بسیاری از فعالان این حوزه به سمت بخش صنعت و کشاورزی کوچ کنند.
آمار و وضعیت معادن استان بوشهر
شاخص | مقدار |
---|---|
ذخیره مواد معدنی | حدود ۲.۵۷۱ میلیارد تن |
تعداد معادن دارای مجوز | ۲۵۴ معدن |
میزان استخراج تقریبی | حدود ۲۶ میلیون و ۲۸۱ هزار تن |
معادن با دو نوع ماده معدنی | ۱۱ معدن |
پراکندگی معادن در شهرستانها
شهرستان | تعداد معادن |
---|---|
دشتی | ۶۸ معدن |
دشتستان | ۵۷ معدن |
تنگستان | ۲۴ معدن |
دیر | – |
کنگان | – |
گناوه | – |
دیلم | – |
جم | – |
عسلویه | – |
مهمترین مواد معدنی استان بوشهر
- سنگ لاشه (بیشترین تعداد معادن)
- گچ
- آهک
- واریزه کوهی
- مارن
- آلویوم
- مرمریت
- معادن کشف شده تحت بررسی
بوکسیت - قیر طبیعی (بیوتین)
- فسفات
استان بوشهر دارای ذخایر معدنی فلزی ضعیفی است. دلیل این موضوع آن است که بخشهای پیسنگی و دور از دسترس استان، به دلیل پوشش رسوبی و فقدان عوامل کانیساز مانند پدیدههای ماگماتیسم و دگرگونی، ذخایر فلزی قابل توجهی ندارند. اما در مقابل، استان دارای ذخایر معدنی غیر فلزی غنی است.
بازرگانی استان بوشهر
در استان بوشهر در حال حاضر چهارده گمرک فعال وجود دارد که سالهاست رتبه نخست صادرات نفتی و غیرنفتی کشور را به خود اختصاص دادهاند. این گمرکها در سالهای اخیر به بیش از ۶۰ کشور جهان صادرات داشتهاند.
آمار صادرات و واردات گمرکهای استان بوشهر (سال ۱۴۰۰)
شاخص | مقدار |
---|---|
کل ارزش صادرات | حدود ۱۰ میلیارد دلار |
رشد صادرات نسبت به سال قبل | ۶۷ درصد |
نسبت صادرات به واردات | ۷۵ برابر صادرات بیشتر است |
رتبه استان در صادرات | دوم کشور بعد از هرمزگان |
مهمترین کالاهای صادراتی استان بوشهر
- مواد معدنی
- انواع آبزیان
- سبزیجات و صیفیجات
- میعانات گازی
- محصولات پتروشیمی
کالاهای مهم وارداتی از گمرکهای استان بوشهر
- انواع پارچه
- ماژول ال ای دی
- دستگاه پخت و پز رستورانی
- قطعات لوازم یدکی خودرو و موتور سیکلت
- انواع چای، برنج، موز
- لاستیک
- بلبرینگ و رولبرینگ
مهمترین مقاصد صادراتی استان بوشهر
چین، امارات متحده عربی، هند، قطر، برزیل، پاکستان، آفریقای جنوبی، نیجریه، سودان، ترکیه
مهمترین مبدأ واردات استان بوشهر
چین، فیلیپین، امارات متحده عربی، نیوزیلند، هند، ایتالیا، سریلانکا، عمان، کره جنوبی، آلمان
منطقه آزاد بوشهر
بر اساس مصوبات هیئت دولت، استان بوشهر در سال ۱۴۰۰ به منطقه آزاد تجاری تبدیل شد که این امر میتواند نقش مهمی در افزایش تجارت، جذب سرمایهگذاری و رونق اقتصادی استان داشته باشد.
راه هوایی استان بوشهر
استان بوشهر دارای ۶ فرودگاه رسمی است که در شهرهای مختلف استان فعالاند. از این میان، فرودگاه بندر بوشهر یکی از قدیمیترین فرودگاههای ایران است.
فرودگاههای فعال استان بوشهر
- فرودگاه بینالمللی شهدای بوشهر
- فرودگاه بینالمللی خلیج فارس (عسلویه)
- فرودگاه خارگ
- فرودگاه بهرگان
- فرودگاه بندر امام حسن
- فرودگاه جم (غیرفعال)
- فرودگاه عسلویه قدیمی (غیرفعال)
پروژه فرودگاه جدید بوشهر
- مصوبه انتقال فرودگاه به خارج از شهر: سال ۱۳۸۶
- شروع عملیات اجرایی: سال ۱۳۹۴
- موقعیت: حدود ۲۵ کیلومتری بندر بوشهر، نزدیکی چغادک
- وسعت: ۴۲۵۰ هکتار
- مزیت: پاسخگویی به نیازهای استان برای ۱۰۰ سال آینده
- پوشش منطقهای: مرکزی برای شش شهر بوشهر، گناوه، برازجان، دلوار، خورموج، اهرم
نکات مهم درباره جانمایی فرودگاه جدید
برخی ایرادات توپوگرافی و زهکشی خاک گزارش شده است
مشکلات کنترل روان آب و سیلاب وجود دارد
شبکه راههای زمینی استان بوشهر
در استان بوشهر حدود ۴۴۰۰ کیلومتر راه وجود دارد که به شرح زیر تقسیم میشود:
نوع راه | طول (کیلومتر) |
---|---|
راه روستایی | ۲۳۰۰ |
بزرگراه اصلی و فرعی | ۲۱۰۰ |
بزرگراه (جزئی از کل بزرگراهها) | ۶۸۵ |
مهمترین محورهای ارتباطی استان بوشهر
بوشهر – چغادک – برازجان – کازرون – شیراز – تهران
بوشهر – چغادک – خورموج – کنگان – بندر لنگه – بندرعباس
بوشهر – گناوه – بندر دیلم – اهواز
جادههای اصلی مرتبط با استان بوشهر
- جاده ۴۵
- جاده ۵۵
- جاده ۶۵
- جاده ۹۴
- جاده ۹۶
شبکه راهآهن استان بوشهر
پروژه راهآهن شیراز – بوشهر – عسلویه در دست ساخت است.
طول کل پروژه: ۶۴۷ کیلومتر
قطعات در حال ساخت:
قطعه اول: ۳۷ کیلومتر
قطعه دوم: ۶۱ کیلومتر
مسیر راهآهن: از مرودشت (شمال شیراز) آغاز شده و پس از عبور از ایستگاههای رحمتآباد، ایزدخواست، فتحآباد، کوار، فیروزآباد، فراشبند، کلمه، اهرم، چغادک به بوشهر و سپس از اهرم به خورموج، بندر کنگان و نهایتاً عسلویه منتهی میشود.
تأمین اعتبار: وزارت راه و وزارت نفت
بندرهای استان بوشهر
بندر | نوع فعالیت |
---|---|
دیلم | بازرگانی |
گناوه | بازرگانی |
ریگ | بازرگانی |
عسلویه | بازرگانی و صادرات نفت |
محمد عامری | بازرگانی |
بوالخیر | بازرگانی |
عامری | بازرگانی |
دیر | بازرگانی |
کنگان | بازرگانی |
نخل تقی | بازرگانی |
مروارید خارگ | بازرگانی |
بندرهای مهم استان بوشهر
بندر جامع منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس (شامل مجتمع بندری پارس و بندر پتروشیمی)
- بندر بوشهر
- بندر خارگ
- بندر کنگان
- بندر دیر
- بندر گناوه
- بندر ریگ
- بندر نخل تقی
- بندر دیلم
آمار و نکات
- در سال ۱۴۰۱، ۵۰ میلیون تن کالا در بندرهای استان تخلیه و بارگیری شده است.
- بندر عسلویه در سال ۱۳۹۴، ۹۷٪ ارزش دلاری صادرات جنوب کشور را به خود اختصاص داده است و رتبه اول صادرات در جنوب را دارد.
- ساخت اسکله صادراتی مواد معدنی در منطقه خورشهاب در مرحله مطالعات است.
- بندر دیر به زودی خط کشتیرانی بار و مسافر به قطر خواهد داشت.
بندرهای صیادی استان بوشهر
سطح یک (پیشرفته و توسعه یافته): صلح آباد، بوشهر، عامری، دیر، نخل تقی، جلالی
سطح دو (متوسط): دیلم، گناوه، بندرگاه، رستمی، کنگان، پرک، جفره، محمد عامری، لاور، عسلویه
سطح سه (کوچک و کمبهرهوری): ریگ، هلیله، شیف، خارگ، جزیره شمالی، بردخون، طاهری، هاله و بساطین، شیرینو، فراکه، جبری، جبرانی، دمیگز، کالو مل گنزه، اختر، تنبک، زیراهک، بریکان
امکانات مسافری دریایی استان بوشهر
شهر بوشهر: پایانه بینالمللی مسافربری دریایی
شهر گناوه: اسکله شناور تفریحی گردشگری
اسکلههای مسافری گردشگری در حال ساخت در کنگان و دیلم
بخش نظامی استان بوشهر
شاخهها و پایگاههای نظامی فعال در استان بوشهر:
- پایگاه ششم شکاری
- منطقه دوم دریایی نوح نبی سپاه پاسداران
- منطقه چهارم دریایی ثارالله سپاه پاسداران
- منطقه دوم دریایی ولایت ارتش (گردان تکاوران دریایی بوشهر)
- نیروی هوافضای سپاه
- منطقه پدافند هوایی جنوب (پدافند هوایی شهید بوشهریان)
- نیروی زمینی سپاه (تیپ ۳۹ امام صادق و قرارگاه مدینه)
مدیریت کلی پایگاههای سپاه در استان توسط سپاه امام صادق بوشهر انجام میشود.
گردشگری استان بوشهر
آثار تاریخی و فرهنگی
شاخص | مقدار و توضیح |
---|---|
تعداد آثار تاریخی شناسایی شده (۱۳۹۶) | ۱۲۰۰ اثر ملموس |
آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی استان | ۳۰۲ اثر |
کل آثار ثبت شده ملی کشور (۱۳۹۵) | ۳۱,۵۲۵ اثر تاریخی و ۱۷۰۰ اثر معنوی و طبیعی |
سهم استان بوشهر از آثار ملی | ۳۰۰ اثر تاریخی |
جاذبههای تاریخی مهم استان بوشهر
کاخ سنگ سیاه
گورستان صخرهای سیراف
مسجد و گورستان پالمریان
جاذبههای طبیعی و تفریحی استان بوشهر
- سواحل زیبای خلیج فارس
- نخلستانهای آبپخش
- بازارهای تجاری شهرهای ساحلی
- طبیعت بکر شهرستانهای استان
موزههای مهم استان بوشهر
نام موزه | توضیحات |
---|---|
موزه دریا و دریانوردی خلیج فارس | مرتبط با دریانوردی و دریا |
موزه رئیسعلی دلواری | یادبود قهرمان محلی |
موزه مردمشناسی بوشهر | آداب و رسوم محلی |
موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس | تاریخ پزشکی منطقه |
موزه منطقهای خلیج فارس | بزرگترین موزه جنوب ایران |
موزه تجارت دریایی خلیج فارس | تاریخ تجارت دریایی |
موزه باستانشناسی | آثار باستانی |
موزه تاریخ طبیعی | آثار طبیعی منطقه |
موزه چاپ و نشر | مرتبط با چاپ و نشر |
موزه وایت هوس (سیراف) | مربوط به سیراف |
موزه مردمشناسی و محلی عسلویه | فرهنگ محلی عسلویه |
وضعیت گردشگری و چالشها استان بوشهر
استان بوشهر در سال ۱۴۰۱، در فهرست ۱۰ استان با بیشترین اقامت مسافران نوروزی قرار گرفت.
مشکل اصلی: فصلی بودن گردشگری؛ تابستان و پاییز با کاهش شدید گردشگری مواجه است که باعث رکود و تعطیلی مشاغل مرتبط میشود.
عوامل مؤثر بر رضایت گردشگران:
- کیفیت محیطی (دسترسی به ساحل، مناظر طبیعی، تمیزی)
- کیفیت رفتار جامعه میزبان
- کمترین رضایت گردشگران از: امکانات زیرساختی مانند اقامت، حمل و نقل، پلاژها، تفریحات ساحلی و دریایی.
- عوامل جغرافیایی و آب و هوا کمترین تأثیر را بر گردشگری استان داشتهاند.
آموزش در استان بوشهر
وضعیت مدارس و کلاسهای درس
شاخص | مقدار و توضیح |
---|---|
تعداد کل کلاسهای درس | حدود ۱۰,۰۰۰ کلاس |
تعداد کلاسهای هوشمندسازی شده (۱۳۹۸) | ۴,۴۸۸ کلاس (۴۶٪ کل کلاسها) |
نرخ سواد
۹۷٪ از جمعیت استان بوشهر باسواد هستند.
استان بوشهر به همراه استانهای اصفهان، البرز، خراسان رضوی، سمنان و قم در جایگاه سوم کشور از نظر نرخ سواد قرار دارد و بالاتر از میانگین کشوری است.
مراکز آموزشی و تحقیقاتی مهم در استان بوشهر
دانشگاه خلیج فارس
دارای دو دانشکده:
- دانشکده مهندسی جم (شهر جم)
- دانشکده مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی (برازجان)
دانشگاه علوم پزشکی بوشهر
پژوهشکده میگوی کشور
دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر
رتبه دانشگاه خلیج فارس بوشهر
سال | منبع ارزیابی | رتبه در کشور | رتبه در کشورهای اسلامی |
---|---|---|---|
۱۴۰۰ | پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) | رتبه ۴۹ در بین دانشگاههای ایران | رتبه بالای ۲۰۰ از بین ۳۹۸ دانشگاه کشورهای اسلامی |
نمایش کسب و کار شما در این صفحه به همراه دریافت لینک فالو برای بهبود سئو سایت تان. برای مشاوره و رزرو روی لینک زیر کلیک کنید
من میخوام بیام بوشهر مسافرت چه فصلی هوا خوبه؟
بهترین فصل پرای سفر پاییز و زمستان هست که توی این مقاله بهش اشاره شده
https://www.bushehrservice.ir/about-bushehr/